Zorgmijding

Zorgverleners spreken over zorg mijdend gedrag, of zorgmijding, wanneer een cliënt

• moeite heeft met zorg te vragen, terwijl dit wel nodig is
• moeite heeft de geboden zorg te accepteren en de afspraken niet na komt

Zorgmijding ontstaat vanuit verschillende redenen. De belangrijkste redenen hangen vooral samen met de beleving van de cliënt van zijn eigen omstandigheden en mogelijkheden. Daarnaast is ook van belang welk perspectief op zorg wat vanuit die beleving ontstaat. De cliënten die zorg mijden benoemen de volgende redenen:

1. De voorzieningen zijn niet toegankelijk, te ver weg, te lange wachtrijen, te veel drempels en in –en uitsluitingscriteria
2. Het stigma van een diagnose, hokjes-mentaliteit
3. De bureaucratie en het moeten achterlaten van persoonlijke informatie om zorg te krijgen
4. Zorgverleners nemen de regie over de situatie thuis en hoe de cliënt moet leven, denken en voelen.
5. Eerdere hulp leverde niets op en het vertrouwen is daardoor weg

Zorgmijding kan heel duidelijk uitgesproken worden, of pas later in een traject (na het opbouwen van een vertrouwensrelatie) tot uiting komen. In dat geval dreigt de opgebouwde zorg en begeleiding te stagneren omdat een cliënt afspraken afzegt, gemaakte afspraken en acties niet uitvoert of toestemming voor behandeling intrekt.

Uitgesproken zorgmijding komt vooral voor bij:

• Zwervende dak- en thuislozen
• Zelfstandig wonende dementerende ouderen
• Mensen met een multicomplexe zorgvraag.
• Mensen die voor hun omgeving overlast veroorzaken i.v.m. onhygiënische woonomstandigheden
• Mensen die getraumatiseerd zijn door geweld
• Gezinssystemen met een basis in verslaving en/of psychiatrische problematiek (zie ook de meldcode Kindermishandeling en Huiselijk geweld op dit Kennisplein!)
• Mantelzorgers die hun chronisch zieke of gehandicapte familielid niet aan een ander durven te vertrouwen
• Mensen die vanuit hun culturele en/of religieuze achtergrond reguliere zorg mijden

Wat betekent zorgmijding voor de zorgaanbieder?

Zorgmijdende cliënten vragen van de zorgaanbieder extra alertheid op signalering en waar mogelijk daadkrachtige aanpak door bijvoorbeeld doorverwijzing naar andere meer adequate zorgverlening. Daarnaast kan sprake zijn van zorgverlamming of handelingsverlegenheid wanneer een groep hulpverleners in hetzelfde zorgnetwerk rondom een cliënt hun activiteiten hebben. Gebrek aan zorg-coördinerende regie draagt vaak bij aan zorgverlamming of handelingsverlegenheid. Dat resulteert in een versterking van de beleving van de cliënt dat de zorg niet aansluit.

Bemoeizorg

Wanneer mensen of instanties zich grote zorgen maken over de zorgmijder, of deze veroorzaakt overlast, wordt er wel gesproken van zorgwekkende zorgmijders. Men kan dan pogen de zorg minder vrijblijvend aan te bieden. Dit heet bemoeizorg. Er is daarbij vaak een spanningsveld tussen het respect voor de autonomie van de cliënt enerzijds en de gevoelde verantwoordelijkheid anderzijds. Bemoeizorg is regionaal of lokaal geregeld met zorgaanbieders binnen de GGZ. Die werken samen met veiligheidshuizen en andere hulpverleners om het aanbod én inzetten van bemoeizorg te organiseren.

Onderzoek naar bemoeizorgteams toont aan dat het een positief effect heeft op kwaliteit van leven en het terugdringen van problematiek. Vooral cliënten met problemen op sociaal terrein (sociale contacten, algemene dagelijkse activiteiten, woon –en leefomstandigheden) konden in samenwerking met bemoeizorg de cyclus van zorgmijding doorbreken.

Aanpak zorgmijding kent (nog) geen richtlijn

De nieuwe wet Zorg en Dwang (Wzd), Wet Verplichte GGZ (Wvggz) en diverse kwaliteitskaders beschrijven een preventieve aanpak op verplichte zorg. In dat geval gaat het om cliënten waarvan al vastgesteld is dat zij niet in staat zijn zelf regie te nemen over levensloopbeslissingen. Soms is dat al juridisch vastgelegd in bijvoorbeeld curatele, bewindvoering en/of mentorschap. De kaders en richtlijnen helpen de zorgaanbieders om uniform te handelen en hun handelen te kunnen verantwoorden.

In het geval van zorgmijding is dat nog niet medisch vastgesteld en/of juridisch vastgelegd. Het ontbreken van richtlijnen voor deze doelgroep cliënten, draagt bij aan de zogenaamde zorgverlamming die kan ontstaan bij zorgverleners.

Kijk voor meer informatie over een mogelijke aanpak bij zorgmijding, bij de instructies op dit deel van het Kennisplein.