Voorbehouden handelingen zijn risicovolle, medische handelingen die alleen bevoegde zorgverleners mogen uitvoeren. Niet alle risicovolle handelingen zijn voorbehouden. Welke risicovolle handelingen voorbehouden zijn, staat in de Wet BIG. Hierin staat ook welke zorgverleners zelfstandig bevoegd zijn om deze handelingen uit te voeren.
Bevoegd en bekwaam
Voor zowel de risicovolle als de voorbehouden handelingen moet de zorgverlener bevoegd en bekwaam zijn.
- Bevoegd: Mag ik dit?
o Is de medewerker bevoegd door opleiding en/of scholing?
o Heeft de organisatie bepaald wat de medewerkers mogen doen? - Bekwaam: Kan ik dit?
o Voelt de medewerker zich bekwaam om de handeling uit te voeren? Het gaat hierbij om kennis en vaardigheid.
o Is de medewerker op de hoogte van de laatste kennis?
o Is de medewerker vaardig?
o Is dit regelmatig geoefend, getoetst en vastgelegd in een bekwaamheidsverklaring? Bekwaamheid is altijd individueel bepaald. Het is aan de medewerker zelf én aan de organisatie om te beoordelen of hij/zij bekwaam is.
Verschil bevoegd en bekwaam
- Ook al is de medewerker bevoegd, dan is hij/zij dus niet automatisch bekwaam.
- Bevoegd zijn voor een handeling is helder en concreet. De medewerker heeft aantoonbaar de juiste papieren, en de organisatie heeft vastgelegd dat dit door bepaalde medewerkers uitgevoerd mag worden.
- Bekwaam zijn is minder concreet. Dit betekent dat de medewerker zelf moet bepalen of hij/zij de handeling wel of niet kan uitvoeren. Ook kan de organisatie, een docent of collega bepalen of de medewerker bekwaam is om de handeling uit te mogen voeren.
Protocollen
Voor zowel voorbehouden als risicovolle handelingen gebruiken organisaties vaak richtlijnen (protocollen). Zo’n richtlijn helpt de zorgverlener de handeling uit te voeren en draagt zo bij aan de kwaliteit. In een richtlijn staat een checklist voor de uitvoering van voorbehouden en risicovolle handelingen. Ook staat erin wie waarvoor verantwoordelijk is en hoe te handelen als het mis dreigt te gaan.
Niet zelfstandig bevoegde zorgverleners kunnen in opdracht van een zelfstandig bevoegde zorgverlener voorbehouden handelingen uitvoeren. Dit geldt bijvoorbeeld voor verzorgenden en helpenden. Zij mogen onder de volgende voorwaarden voorbehouden handelingen uitvoeren:
- De opdrachtnemer is bekwaam om de voorbehouden handeling uit te voeren.
- De opdrachtgever geeft, waar nodig, aanwijzingen voor de uitvoering van de voorbehouden handeling. Ook houdt de opdrachtgever toezicht bij de uitvoering en kan hij ingrijpen als dat nodig is. Dit heet tussenkomst.
- De IGJ houdt toezicht op het handelen van zorgverleners en dus ook op de uitvoering van voorbehouden en risicovolle handelingen door zorgverleners. Dit gebeurt op grond van de Wet BIG en andere wetgeving, zoals de Wkkgz.
- De IGJ, het Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg of een rechter kunnen BIG-geregistreerde zorgverleners een tuchtmaatregel opleggen. Bijvoorbeeld als een verpleegkundige een verwijtbare fout maakt tijdens het uitvoeren van een voorbehouden handeling. Een tuchtmaatregel kan gevolgen hebben voor de inschrijving van de zorgverlener in het BIG-register.
